بررسی استعاره در فلسفه ملاصدرا با تکیه بر نظریه لیکاف

استعاره در دیدگاه سنتی نوعی آرایه ی ادبی محسوب می شود. توصیه ارسطو و حکمای مسلمان این است که کاربرد استعاره باید منحصر در متون ادبی باقی بماند. لیکاف و جانسون با نقد این دیدگاه بیان می دارند که استعاره بخش جدایی ناپذیری از فرایند تفکر در انسان است. اندیشه ی استعاری امری اجتناب ناپذیر، فراگیر و معمولا ناآگاهانه است. استعاره مفهومی عبارت است از نگاشت نظام مند بین حوزه های مفهومی: یک حوزه از تجربه بشر که ملموس و عینی است ـ حوزه مبدأ ـ بر روی حوزه دیگری که معمولا انتزاعی تر است ـ حوزه مقصد ـ نگاشت می شود. استعاره های زبانی در اکثر اوقات بازتاب استعاره های مفهومی در زبان هستند. لیکاف و جانسون به بررسی و معرفی استعاره های مفهومی در حوزه های گوناگون و از جمله فلسفه پرداخته اند. به زعم آنها، هر فیلسوفی نظام فلسفی خویش را مبتنی بر یک یا چند استعاره محوری پایه گذاری کرده است. در این رساله، ابتدا نظریه شناختی استعاره را تبیین کرده و نقاط تمایز این نظریه را از نظریه سنتی ارسطو برجسته می سازیم. با ارائه مثال های فراوان از زبان متعارف و زبان فلسفی تصویر کامل تری از نظریه مذکور ترسیم می کنیم. استعاره های محوری حاکم بر فلسفه یونانی بویژه فلسفه افلاطونی و ارسطویی را از زبان لیکاف و جانسون تقریر کرده و سپس به بررسی استعاره های بنیادین فلاسفه مسلمان با محوریت ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا در حوزه وجود شناسی می پردازیم. وجود شناسی صدرایی مبتنی بر استعاره های «ذات وجود است»، «وجود سیال است» و «وجود نور است» شکل گرفته است. در نهایت نیز با تقریر نگاه لیکاف و جانسون در باب علیت، استعاره های مفهومی حاکم بر نظریه علیت در فلسفه اسلامی را استخراج و مورد تحلیل قرار می دهیم. علیت در فلسفه ابن سینا با محوریت استعاره «علیت انتقال دارایی ها است» و در فلسفه ملاصدرا با محوریت استعاره «علیت حرکت به سمت خارج است» مفهوم سازی می شود.